სამრეწველო სექტორი

  საქართველოს სამრეწველო სექტორში ჰაერის ძირითადად დამბინძურებულ წყაროდ ყოველთვის ითვლებოდა ცემენტის წარმოება რუსთავსა და კასპში, ფეროშენადნობთა წარმოება ზესტაფონში, მეტალურგიული კომპლექსები რუსთავსა და ქუთისში.

  აღსანიშნავია, რომ დღეისათვის რუსთავის და კასპის ცემენტის ქარხნებში დამონტაჟებულია მტვრის გამწმენდი მაღალეფექტური სისტემები, რომლებიც უზრუნველყოფენ ემისიის დასაშვებ დონეებს, ასევე ზესტაფონის ფეროშენადნობთა ქარხანაში მიმდინარეობს მტვერდამჭერი სისტემების პროექტირებისა და მონტაჟის სარეაბილიტაციო სამუშაოები, თუმცა დღევანდელი მდგომარეობით ფეროშენადნობთა ქარხანა დაბინძურების მნიშვნელოვანი წყაროა ამ რეგიონში მანგანუმის მტვრის ემისიის დონით, რაზედაც მეტყველებს გარემოს მონიტორინგის სადამკვირებლო ქსელის უკანასკნელი პერიოდის მონაცემები.

 ენერგოსექტორი

   საქართველოში ელექტროენერგიისა და სითბოს წარმოება წარმოდგენილია გარდაბანში განთავსებული სამი მსხვილი თბოელექტროსადგურით, რომელთა ძირითად საწვავს წარმოადგენს ბუნებრივი აირი. ეს საწარმოებია:სს“ენერჯი ინვესტი“, შპს „ მტკვარი ენერგეტიკა“ და სს „თბილსრესი“. მუნიციპალური თბომეურნეობების დაშლის შემდეგ(90-იანი წლებიდან მოყოლებული) მსხვილ ქალაქებსა და დასახლებულ პუნქტებში ფაქტობრივად გაუქმდება თბომომარაგების ცენტრალური სისტემები და მოსახლეობა გადასულია ინდივიდუალურ, ძირითადად ბუნებრივ აირსა და შეშაზე მომუშავე გათბობის საშუალებებზე.

  ენერგეტიკის  სექტორიდან ატმოსფეროს დაბინძურების დიდი წილი მოდის ნახშირწყალბადებზე, ანუ აქროლად ორგანულ ნაერთებზე(აონ), ნახშირორჟანგზე, აზოტის ჟანგეულებსა და მყარ ნაწილაკებზე(მტვერზე). ამ სექტორიდან ატმოსფერულ გაფრქვევათა რაოდენობრივი ცვლილება განპირობებულია მოხმარებული ენერგორესურსების(ქვანახშირი, ნავთი, მაზუთი, ბუნებრივი და თხევადი აირი და ა.შ.) სახეობით: მაგ.,მაზუთის და ქვანახშირის წვისას ჰაერში მეტი დამბინძურებელი ნივთიერება გაიფრქვევა, ვიდრე ბუნებრივი ან თხევადი აირის წვისას.

  ავტოტრანსპორტის სექტორი

  საქართველოში ატმოსფერული ჰაერის ძირითადი დამბინძურებელია ავტოტრანსპორტი. ავტოტრანსპორტიდან ატმოსფერული ჰაერი ძირითადად ბინძურდება ნახშირორჟანგით, ნახშირწყალბადებით9აქროლადი ორგანული ნაერთები(აონ) და მცირე რაოდენობით მეთანი), აზოტის ჟანგეულებით, გოგირდის ორჟანგით, ჭვარტლით, ბენზ(ა)პირენით და ნახშირორჟანგით.

  ქვეყნის მთლიან გაფრქვევებში აზოტის ჟანგეულებისა(NO) და გოგირდის ორჟანგის (SO₂) ემისიის ძირითადი წყარო ავტოტრანსპორტია, შესაბამისად, ეს დამბინძურებლები გაიფრქვევა იქ სადაც დიდია სატრანსპორტო მოძრაობა-დიდ ქალაქებში, სატრანზიტო ტრასაზე. ყველაზე მწვავე მდგომარეობა ამ მხრივ თბილისშია, სადაც ქვეყნის მთლიანი სატრანსპორტო საშუალებების ერთ მესამედზე მეტია თავმოყრილი.

  ავტოტრანსპორტის გამონაბოლქვის ინტენსივობა დამოკიდებულია:

·         ავტომობილების საშუალო ასაკზე და მათი გამოფრქვევების ნორმებზე;

·         ავტომობილების ტექნიკურ გამართულობაზე და გაფრქვევათა რეგულარულ შემოწმებაზე;

·         საწვავის ხარისხის ნორმებზე(მაგ;გოგირდის დაშვებულ შემცველობაზე საწვავში), სხვადასხვა საწვავზე მომუშავე ავტომანქანების წილზე(ბენზინზე მომუშავე ავტომობილები მეტია თუ დიზელზე მომუშავე ავტომობილები)

·         სატრანსპორტო ნაკადების მართვაზე, ანუ რამდენად ხშირია საცობები და სატრანსპორტო ნაკადის სხვა შეფერხებები;

·         ადამიანთა ცნობიერებაზე, მაგ;მძღოლებისა დ აფეზით მოსიარულეთა ჩვევებზე, რამდენად ბევრი ადამიანი მოიხმარს საზოგადოებრივ ტრანსპორტს და სხვა.

   2008 წლის ჩათვლით საქართველოში ატმოსფერულ ჰაერში მტვრის გაფრქვევის მთავარ წყაროს მრეწველობის სექტორი წარმოადგენდა, რასაც ძირითადად კასპისა და რუსთავის  ცემენტის ქარხნებიდან გაფრქვევები განაპირობებდა. ამ საწარმოებში 2009 წლიდან  ახალი თანამედროვე აირმტვერდამჭერი მოწყობილობები ამოქმედდა, რაც დღეისათვის ემისიის მისაღებ დონეებს უზრუნველყოფს და ამიტომ 2009 წლიდან ეს სურათი შეიცვალა. აქროლადი ორგანული ნაერთების ძირითად წყაროს ენერგეტიკის სექტორი, კერძოდ კი გაზმომარაგების სისტემიდან მეთანის დანაკარგები წარმოადგენდა; ნახშირორჟანგი, გოგირდის ორჟანგი და აზოტის ჟანგეულები კი ჰაერში ძირითადად სატრანსპორტო სექტორიდან,კერძოდ კი ავტომობილების გამონაბოლქვიდან ხვდება. ავტომობილების რაოდენობის ზრდასთან ერთად ეს გაფრქვევებიც გაიზრდება, თუმცა საწვავის ხარისხის გაუმჯობესებით, გამონაბოლქვის ნორმების ევროპულ სტანდარტებთან მიახლოებით და მათი კონტროლით ავტოტრანსპორტის რაოდენობის ზრდი პირობებშიც კი ჯამური გაფრქვევის არა მარტო სტაბილურ დონეზე შენარჩუნება, არამედ შემცირებაც კი შესაძლებელია.

გარემოს  დამაბინძურებელი  ნივთიერებები

  დიდ  ქალაქებში  ფორმირებული  სასიცოცხლო,  ურბანისტული  გარემოს  განუყოფელი  ნაწილია ადამიანი  და  მისი  საქმიანობით  შექმნილი  ტექნოსფერო.  ამ გარემოში  მეტად  თვალსაჩინოა  ანთროპოგენური ზემოქმედების უარყოფითი შედეგები, რაც წარმოშობს რთულ და მრავალფეროვან ანთროპოეკოლოგიურ პრობლემას.

  მსოფლიოს მრავალ ქალაქში ატმოსფერული ჰაერის დაბინძურება წარმოადგენს ავადობის, ინვალიდობისა და სიკვდილიანობის პოტენციურ რისკ ფაქტორს. ატმოსფერული ჰაერის ქიმიური დაბინძურება მრავალკომპონენტიანი პროცესია, რაც განაპირობებს ადამიანის ორგანიზმში ერთდროულად რამდენიმე ნივთიერების მოხვედრას.

  ჰაერის დაბინძურების დროს ეკოპათოლოგიის სპექტრი საკმაოდ ფართოა და ძირითადად დამოკიდებულია ჰაერში დამაბინძურებლების კონცენტრაციაზე, ექსპოზიციის ხანგრძლივობაზე და ორგანიზმის მდგომარეობაზე.

  ჯანმრთელობის დაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის (ჯანმო) მონაცემებით ონკოლოგიური დაავადებების წარმოშობა შემთხვევათა 75-90%-ში დაკავშირებულია გარემოს ეკოლოგიურად საშიშ, მათ რიცხვში ქიმიური ფაქტორების მოქმედებასთან.ტოქსიკური ქიმიური ნივთიერებების საერთაშორისო რეესტრი შეიცავს ასობით ცნობილ, ეკოლოგიურად მავნე ნივთიერებას, რომლებიც ხასიათდება მასენსიბილიზებელი, ტოქსიკური, გამაღიზიანებელი, იმუნოპათოლოგიური მოქმედებებით. ყურადსაღებია გარემოს  დაბინძურებასთან დაკავშირებული თანდაყოლილი სიმახინჯეების განვითარება, რაც მსხვილ ინდუსტრიულ ცენტრებში 2-ჯერ უფრო ხშირად აღნიშნება, ვიდრე სოფლის მოსახლეობაში. მაგალითად, მყარი გადანაყარების, საყოფაცხოვრებო ნაგვისა და სამედიცინო ნარჩენების დაწვისას წარმოქმნილი მტვერი, ჭვარტლი, კვამლი და ტოქსიკური ნივთიერებები დიოქსინები და ფურანები მიეკუთვნება გარემოს მდგრად დამაბინძურებლებს და ხასიათდება კარცეროგენური, ტერატოგენული, მუტაგენური მოქმედებით.

  ამასთანავე ატმოსფერული ჰაერის დაბინძურება ხელს უწყობს ისეთი ეკოლოგიური პრობლემების წარმოქმნას, როგორიცაა:“მჟავა წვიმები“, „სათბურის ეფექტი“, „გლობალური დათბობა“, რაც უარყოფითად მოქმედებს ცოცხალ ორგანიზმებზე (ფლორა, ფაუნა), არქიტექტურულ ძეგლებზე, ადამიანის საქმიანობაზე და აუარესებს სანიტარულ კეთილდღეობას.

  ატმოსფერული ჰაერი ბინძურდება ავტოტრანსპორტიდან, ენერგეტიკული სექტორიდან და სამრეწველო ობიექტებიდან წარმოებული ატმოსფერული გამოფრქვევებით.

  ურბანული გარემოს ძირითადი დამბინძურებელია ავტოტრანსპორტი. აღსანიშნავია, რომ ბოლო წლებში იზრდება ავტოტრანსპორტით მოხმარებული საწვავის რაოდენობა და შესაბამისად იზრდება ამ სექტორებიდან მავნე ნივთიერებათა ატმოსფეროში დაფრქვევა.

მავნე აირების ურთიერთქმედება

აღსანიშნავია, რომ ატმოსფეროს მიწისპირა ფენაში(ტროპოსფეროში) გაფრქვეული დამბინძურებელი ნივთიერებები არა მარტო უშუალოდ ზემოქმედებენ ადამიანებსა და ეკოსისტემებზე, არამედ ისინი ერთმანეთთან ურთიერთქმედებენ და ადამიანთა ჯანმრთელობისა და ეკოსისტემებისთვის კიდევ უფრო მავნე ნივთიერებებს წარმოქმნიან. ამ გზით წარმოქმნილი ე.წ. მეორადი დამბინძურებლებიდან აღსანიშნავია მიწისპირა ოზონი და მტვრის უმცირესი ნაწილაკები(10 მიკრომეტრზე მცირე ზომის მყარი ნაწილაკები, ე.წ.PM10) მიწისპირა ოზონი ნახშირყალბადების აზოტის ჟანგეულებისა და ჟანგბადთან ფოტოქიმიური რეაქციის შედეგად წარმოიქმნება. იგი დიდი ქალაქების თანმდევი დიდი პრობლემის-სმოგის-ერთ-ერთი ძირითადი შემადგენელი აირია. მიწისპირა ოზონი უარყოფითად მოქმედებს ადამიანის ჯანმრთელობაზე, ნათესებსა და ვეგეტაციის პროცესზე. მისი მაღალი კონცენტრაცია იწვევს სასუნთქი სისტემის დაზიანებას. კავშირის „ეკომედექსპრესის“ მიერ პროგრამის „თბილისის ფარგლებში არსებული სარეკრეციო ზონებისა და წყლის ობიექტების გარემოს(ჰაერი, წყალი, ნიადაგი) სოციალურ-ჰიგიენური მონიტორინგი“ განხორციელებისას შესწავლილი და შეფასებულია ჰაერის ხარისხი ბაღებსა და პარკებში და მათ მიმდებარე ცენტრალურ გამზირებზე. ჰაერის ხარისხის შესწავლა წარმოებდა სანიტარულ- ქიმიური და მიკრობიოლოგიური მაჩვენებლების მიხედვით, დასასვენებელი ბაღების, პარკებისა და მიმდებარე გამზირების 8 ობიექტზე, სეზონურად, სამ-სამ წერტილში სულ ჩატარდა 360 გაზომვა.

ჰაერის დაბინძურება

1 მთავარი იდეა: ჰაერის დაბინძურება
2 მნიშვნელობა, აქტუალობა: დამტკიცებულია, რომ ბოლო 500 წლის განმავლობაში ჰაერში დამაბინძურებელ ნივთიერებათა კონცენტრაცია საგრძნობლად გაიზარდა, რამაც სერიოზული საფრთხე შეუქმნა ადამიანის ჯანმრთელობას და დაგვაყენა ეკოლოგიური კატასტროფის წინაშე. ატმოსფეროს დაცვა დაბინძურებისაგან ყველა ჩვენთაგანის მოვალეობაა.
3 მიზნები და შედეგები: პროექტის მიზანია განუვითარდეს მოსწავლეს კვლევის, ძიების უნარ- ჩვევები, რაც საშუალებას მისცემს გაითავისოს სამყარო, ჩაერთოს საზოგადოებრივი საქმიანობის სხვადასხვა სფეროში, იგრძნოს პასუხისმგებლობა საკუთარი თავის, საზოგადოებისა და გარემოს მიმართ.
შედეგი: ბლოგის შექმნა, მოპოვებული ინფორმაციის განთავსება ინტერნეტ-საიტზე, თემატური კონფერენციის ჩატარება, კედლის გაზეთის გამოშვება.
4 შეფასების საგანი: კვლევაში მონაწილეობა, პრეზენტაციის უნარი.
5 წინასწარი ცოდნა: ინტერნეტში ინფორმაციის მოძიება, ჰაერის შედგენილობა. უნდა გამომუშავებული ჰქონდეთ ლაბორატორიაში მუშაობის უნარ- ჩვევები.
6 სასწავლო პროცესის მსვლელობა:
1 თემის შერჩევა: მიცემული თემებიდან მოსწავლეები ირჩევენ მათთვის საინტერესო თემას.
2 მოსწავლეებს დავყოფ 3 ჯგუფად და მივცემ დავალებებს:
პირველი ჯგუფი: ინტერნეტში მოიძიონ ინფორმაცია ჰაერის დამაბინძურებელი ნივთიერებების შესახებ და ჩამოაყალიბონ ცხრილის სახით: მავნე ნივთიერება, დაბინძურების წყარო, ცალკეული მავნე ნივთიერების წილი საერთო დაბინძურებაში.
მეორე ჯგუფი: მოიძიონ ინტერნეტში ინფორმაცია დაბინძურებული ჰაერის მავნე ზემოქმედების შესახებ ადამიანის ჯანმრთელობასა და ეკოლოგიაზე. მოამზადონ პრეზენტაცია და რეფერატი.
მესამე ჯგუფი: მოიძიონ ინფორმაცია ჰაერის დაბინძურებისაგან დაცვის საშუალებების სესახებ.
3 კვლევითი ექსპერიმენტი (თსუ-ში): "ჰაერის შემადგენელი მავნე ნივთიერებების (გოგირდისა და ნახშირბადის დიოქსიდების) ზემოქმედება გარემოზე"
4 შეჯამება: მოსწავლეები ახდენენ მოძიებული ინფორმაციის სინთეზს.
5 პრეზენტაცია: მოსწავლეები ატარებენ კონფერენციას, სადაც წარმოადგენენ კვლევის შედეგებს.
6 მოსწავლეები მასწავლებელთან ერთად ქმნიან ვებ-გვერდს და ანთავსებენ ინტერნეტში.
7 მონაწილეთა ასაკი: XI-XII კლასები.